مقررات ملی ساختمان مبحث اول
مقررات ملّی ساختمان مبحث اول مجموعه اي است از ضوابط فنی، اجرایی و حقوقی لازم الرعایه در طراحی،
نظارت و اجراي عملیات ساختمانی اعم از تخریب، نوسازي، توسعه بنا، تعمیر و مرمت اساسی، تغییر
کاربري و بهره برداري از ساختمان که به منظور تأمین ایمنی، بهره دهی مناسب، آسایش، بهداشت و
صرفه اقتصادي فرد و جامعه وضع میگردد مقررات ملی ساختمان مبحث اول.
در کشـور ما و در کنار مقررات ملّی ساختمان، مـدارك فنـی دیگر از قبیل آیین نامه هاي
ساختمانی، استانداردها و آیین کارهاي ساختمانسازي، مشخصات فنی ضمیمه پیمانها و نشریات
ارشادي و آموزشی توسط مراجع مختلف تدوین و انتشار مییابد که گرچه از نظر کیفی و محتوایی
حایز اهمیت هستند، اما با مقررات ملّی ساختمان تمایزهاي آشکاري دارند.
آنچه مقررات ملّی ساختمان را از این قبیل مدارك متمایز میسازد، الزامی بودن، اختصاري
بودن و سازگار بودن آن با شرایط کشور از حیث نیروي انسانی ماهر، کیفیت و کمیت مصالح
ساختمانی، توان اقتصادي و اقلیم و محیط میباشد تا از این طریق نیل به هدف هاي پیشگفته
ممکن گردد.
در حقیقت مقررات ملّی ساختمان، مجموعه هاي از حداقل هاي مورد نیاز و بایدها و نبایدهاي
ساخت وساز است که با توجه به شرایط فنی و اجرائی و توان مهندسی کشور و با بهرهگیري از
آخرین دستاوردهاي روز ملّی و بین المللی و براي آحاد جامعه کشور، تهیه و تدوین شده است.
این وزارتخانه که در اجراي ماده 33 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان وظیفه تدوین
مقررات ملّی را به عهده دارد، از چند سال پیش طرح کلی تدوین مقررات ملّی ساختمان را تهیه و
به مرحله اجرا گذاشته است که براساس آن، شورایی تحت عنوان «شوراي تدوین مقررات ملّی
ساختمان» با عضویت اساتید و صاحبنظران برجسته کشور به منظور نظارت بر تهیه و هماهنگی
بین مباحث از حیث شکل، ادبیات، واژهپردازي، حدود و دامنه کاربرد تشکیل داده و در کنار آن
«کمیته هاي تخصصی» را، جهت مشارکت جامعه مهندسی کشور در تدوین مقررات ملّی ساختمان
زیر نظر شورا به وجود آورده است.
پ
پس از تهیه پیشنویس مقدماتی مبحث موردنظر، کمیته هاي تخصصی مربوط به هر مبحث
پیشنویس مذکور را مورد بررسی و تبادل نظر قرار داده و با انجام نظرخواهی از مراجع داراي
صلاحیت نظیر سازمانهاي رسمی دولتی، مراکز علمی و دانشگاهی، مؤسسات تحقیقاتی و کاربردي،
انجمنها و تشکلهاي حرفهاي و مهندسی، سازمانهاي نظام مهندسی ساختمان استانها و
شهرداريهاي سراسر کشور، آخرین اصلاحات و تغییرات لازم را اعمال مینمایند.
متن نهائی این مبحث پس از طرح در شوراي تدوین مقررات ملّی ساختمان و تصویب اکثریت
اعضاي شوراي مذکور، به تأیید اینجانب رسیده و به شهرداريها و دستگاه هاي اجرائی و جامعه
مهندسی کشور ابلاغ گردیده است.
از زمانی که این وظیفۀ خطیر به این وزارتخانه محول گردیده، مجدانه سعی شده است با
تشکیل شوراي تدوین مقررات ملّی ساختمان و کمیته هاي تخصصی مربوط به هر مبحث و کسب
نظر از صاحبنظران و مراجع داراي صلاحیت بر غناي هر چه بیشتر مقررات ملّی ساختمان بیفزاید
و این مجموعه را همانطور که منظور نظر قانونگذار بوده است در اختیار جامعه مهندسی کشور
قرار دهد.
بدین وسیله از تلاشها و زحمات جناب آقاي مهندس ابوالفضل صومعلو، معاون محترم وزیر در
امور مسکن و ساختمان و جناب آقاي دکتر غلامرضا هوائی، مدیرکل محترم مقررات ملّی ساختمان
و سایر کسانی که به نحوي در تدوین این مجلد همکاري نمودهاند، سپاسگزاري مینمایم.
مقررات ملی ساختمان مبحث اول
مقررات ملی ساختمان مبحث اول
مقدمه:
مبحث اول مقررات ملّی ساختمان تحت عنوان تعاریف، در قالب یکی از مجموعه مباحث مقررات
ملّی ساختمان مبجث اول بمنظور آشنایی اولیه مهندسان و دست اندرکاران ساخت و ساز با الزامات، عناوین و
بخشی از محتوي مباحث مقررات ملّی ساختمان و همچنین آشنایی با بعضی از تعاریف و اصطلاحات
عمومی که در مباحث مذکور مورد استفاده قرار گرفته است، براي اولین بار در کشور تدوین شده
است.
مقررات ملی ساختمان مبحث اول
. بخش اول به کلیات مباحث مقررات ملّی ساختمان و
دامنه کاربرد آنها پرداخته است و در بخش دوم، برخی از اصلاحات و تعاریفی که کاربرد آنها در
مجموعه مباحث مقررات ملّی ساختمان جنبه عمومیت دارد ارائه گردیده است.
در مقابل هر یک از اصطلاحات و تعاریف، شمارهاي مشاهده میشود که بیانگر شماره مبحثی
است که اصطلاح مورد نظر در آن مبحث، مورد استفاده قرار گرفته است. بدیهی است براي اطلاع از
ضوابط فنی و اجرایی و همچنین آشنایی با تعاریف اختصاصی در هر مبحث، مراجعه به مبحث
مربوطه الزامی است.
کمیته تخصصی تدوین مبحث اول مقررات ملّی ساختمان، ضمن انجام نظرخواهی هاي متعدد از
صاحب نظران و اساتید فن و اعمال نظرات واصله در متن مبحث، آمادگی خود را جهت دریافت
نظرات و پیشنهادات بمنظور اعمال در بازنگري مبحث و ارتقاي آن اعلام میدارد.
کمیته تخصصی مبحث اول مقررات ملّی ساختمان
چ
مقررات ملی ساختمان مبحث اول
فهرست مطالب
عنوان صفحه
1 -1 کلیات مباحث مقررات ملّی ساختمان 1
1 تعاریف: اول مبحث 1 -1 -1
1 -1 -2 مبحث دوم: نظامات اداري 1
1 -1 -3 مبحث سوم: حفاظت ساختمان در مقابل حریق 2
1 -1 -4 مبحث چهارم: الزامات عمومی ساختمان 4
1 -1 -5 مبحث پنجم: مصالح و فرآوردههاي ساختمانی 5
1 -1 -6 مبحث ششم: بارهاي وارد بر ساختمان 6
1 -1 -7 مبحث هفتم: پی و پی سازي 7
1 -1 -8 مبحث هشتم: طرح و اجراي ساختمانهاي با مصالح بنایی 8
1 -1 -9 مبحث نهم : طرح و اجراي ساختمانهاي بتن آرمه 9
خ
1 -1 -10 مبحث دهم : طرح و اجراي ساختمانهاي فولادي 10
1 -1 -11 مبحث یازدهم: طرح و اجراي صنعتی ساختمانها 11
1 -1 -12 مبحث دوازدهم: ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا 11
1 -1 -13 مبحث سیزدهم: طرح و اجراي تأسیسات برقی ساختمانها 12
1 -1 -14 مبحث چهاردهم: تأسیسات مکانیکی 13
1 -1 -15 مبحث پانزدهم: آسانسورها و پلکان برقی 14
1 -1 -16 مبحث شانزدهم: تأسیسات بهداشتی 14
1 -1 -17 مبحث هفدهم: لوله کشی گاز طبیعی 15
1 -1 -18 مبحث هجدهم: عایقبندي و تنظیم صدا 16
1 -1 -19 مبحث نوزدهم: صرفه جویی در مصرف انرژي 17
1 -1 -20 مبحث بیستم: علائم و تابلوها 18
1 -1 -21 مبحث بیست و یکم: پدافند غیرعامل 18
1 -2 تعاریف مباحث مقررات ملّی ساختمان 21
د
1-1 کلیات مباحث مقررات ملّی ساختمان
1
مقررات ملی ساختمان مبحث اول
1-1 کلیات مباحث مقررات ملّی ساختمان
1-1 -1 مبحث اول: تعاریف
مبحث اول مقررات ملّی ساختمان براي نخستین بار با هدف آشنایی اولیه مهندسان و بهره برداران با
موضوعات و دامنه کاربرد و تعاریف به کار برده شده در مباحث مقررات ملّی ساختمان تدوین گردیده است.
بدیهی است اگرچه در این مبحث به برخی الزامات مقرر در مباحث یاد شده پرداخته شده است
لیکن به منظور اطلاع کافی و بهرهبرداري از محتویات و کلیات هر مبحث، مراجعه به مبحث مربوطه
الزامی است.
1-1 -2 مبحث دوم: نظامات اداري
مبحث دوم مقررات ملّی ساختمان تحت عنوان نظامات اداري، در مجموع در جهت تنسیق امور
مهندسی و خدمات مورد انتظار به منظور رفع ابهامات و مشکلاتی که در اجراي قانون وجود داشت
تنظیم گردیده است، در این مبحث ابتدا به تبیین آئین نامه اجرائی ماده 33 قانون نظام مهندسی و
کنترل ساختمان و سپس به مجموع شیوه نامه هاي آئیننامه اجرائی مصوب پرداخته شده است و براي
هر یک از عوامل مؤثر در ساخت و ساز اعم از دستگاههاي اجرائی و عهده دار کنترل، سازمانهاي نظام
مهندسی ساختمان و مراجع صدور پروانه و سایر اشخاص حقیقی و حقوقی، تکالیف روشنی تعیین
گردیده است.
مبحث اول
2
در مجموعه شیوهنامه ها، کلیه موارد مترتب بر طراحی، اجرا و نظارت ساختمان، متضمن عوامل
اجرائی مربوطه، اشخاص حقیقی و حقوقی و دفاتر مهندسی با تعیین حدود صلاحیت و ظرفیت
اشتغال اشخاص یادشده، تبیین گردیده است. جزئیات مربوط به دفترچه اطلاعات ساختمان و
شناسنامه فنی و ملکی و برخی از شیوهنامه هاي مرتبط با ساخت و ساز از دیگر موضوعاتی است که در
این مبحث مورد توجه واقع شده است.
انجام خدمات طراحی، اجرا و نظارت توسط اشخاص حقیقی، دفاتر مهندسی و اشخاص حقوقی،
همچنین کنترل و نظارت عالیه بر انجام خدمات و نحوه ارجاع کار و حقالزحمه اشخاص مذکور،
گزارش انجام خدمات مرحلهاي ساختمان و صدور هرگونه مجوز و کنترل حسن خدمات در امور
طراحی، اجرا و نظارت ساختمان توسط سازمان، سازمان استان، شهرداري، اداره کل راه و شهرسازي و
سایر مراجع مسئول با احراز شرایط مندرج در ماده 4 قانون و در چارچوب آئین نامه هاي اجرائی قانون،
در سطح کشور بر اساس مفاد این مبحث انجام میگیرد.
1-1 -3 مبحث سوم: حفاظت ساختمان در مقابل حریق
اجراي تأسیسات برقی و مکانیکی در ساختمانها، استفاده از مصالح سـوختنی، توسـعه شـبکه هـاي
انرژي، برق و گاز و بکارگیري تجهیزات گوناگون سبب افزایش احتمال آتش سوزي در سـاختمان هـا
گردیده است و به همین دلیل توجه به موضوع حفاظت ساختمانها در برابر حریق، امـري الزامـی و
اجتنابناپذیر محسوب میگردد. در همین راستا مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان به عنوان یکی از
مباحث مقررات ملّی ساختمان منتشر گردیده است.
بر اساس مقررات این مبحث بمنظور حفظ جان و مال انسانها و فراهم سـاختن ایمنـی لازم در برابـر
آتش سوزي، رعایت اصولی در طراحی و اجراي ساختمانها ضروري است که مهمترین آن عبارتند از:
پیشبینی راههاي خروج جهت خارج شدن بموقع و ایمـن افـراد از سـاختمان و انتقـال آنـان بـه
مکانهاي امن.
1-1 کلیات مباحث مقررات ملّی ساختمان
3
تأمین تمهیدات لازم در طراحی و اجراي ساختمانها بمنظور پیشگیري از بروز حریق.
فراهم ساختن شبکه هاي علائمی محافظ (تشخیص، هشدار، اعلام) و امکانات مهار، کنترل و اطفاء
حریق در ساختمان.
جلوگیري از گسترش آتش و دود در ساختمان و سرایت حریق از یک ساختمان به ساختمان دیگر.
در مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان تأمین ایمنی لازم جهت “حفظ جان انسانها” بیش از هر امر
دیگري مورد توجه بوده و به همین دلیل اولین بخش این مقررات شامل ضوابط مربوط به “راههاي
خروج از بنا و فرار از حریق” میباشد که از بیشترین اهمیت و تاثیر در این راستا برخوردار است.
همچنین این مبحث با توجه به شرایط فنی، تخصصی و اجرایی موجود در کشور (از نظر وجود
مهارتهاي لازم، مصالح، تجهیزات و نیز امکانات اقتصادي کشور) شامل ساختارها، مساحت، تعداد
طبقات، موقعیت و ابعاد ساختمان میباشد.
بر اساس مقررات این مبحث از آنجا که در هر ساختمان باید کلیه پیش بینیها و تمهیدات لازم
جهت ایمنی ساکنان و متصرفان در برابر حریق فراهم گردد، ضروري است طراحی و اجراي ساختمانها
به نحوي صورت گیرد که با توجه به کاربري، ابعاد و تعداد طبقات، به مدت مناسبی در برابر حریق
مقاومت نموده و از گسترش حریق به فضاها یا ساختمانهاي مجاور جلوگیري شود.
در همین راستا بر اساس مقررات مبحث سوم مقررات ملّی ساختمان توجه به الزامات اساسی زیر
در طراحی و اجراي ساختمانها ضروري خواهد بود.
طراحی و اجرا به نحوي باشد که در صورت وقوع حریق افراد بتوانند خود را از طریق مسیرهاي امن
و مشخص شده به محل ایمنی در داخل یا خارج از ساختمان برسانند. بدین منظور باید مسیرهاي
خروج از ساختمان و فرار از حریق به تعداد کافی و با ظرفیت لازم پیشبینی شده و در محلهـاي
مناسبی از ساختمان قرار گیرند، به نحوي که افراد قادر باشند در صورت وقوع حریق بدون تشویش
و اضطراب خود را به محل امن برسانند و روشنایی لازم و مناسب در مسیرهاي فرار تامین شده و
کلیه خروجیها به نحو مناسب علامتگـذاري و مشـخص شـوند . همچنـین تمهیـدات لازم بـراي
جلوگیري از نفوذ شعله و دود به مسیرهاي خروج به نحو مناسب و با توجه به کاربري، ابعاد و ارتفاع
ساختمان پیشبینی گردد.
مبحث ا
به منظور جلوگیري از گسترش حریق متناسب با کاربري و ابعاد ساختمان فضابندي هاي مناسب در
داخل ساختمان، به وسیله ساختارهاي مقاوم حریق، صورت گیرد و راههـاي ارتبـاطی و فضـاهاي
پنهان نظیر شفتها، محل عبور کابلها و لوله ها، فضاهاي مجوف بین دیوارها و نماهـاي خـارجی
ساختمان و غیره به نحوي طراحی و اجرا شوند که از گسـترش حریـق از طریـق در داخـل آن هـا
جلوگیري به عمل آید. همچنین دیوارهاي مشترك بین ساختمانها به نحوي طراحی و اجرا شوند
که در برابر گسترش حریق از یک ساختمان به ساختمان دیگر مقاومت نمایند و دیوارهاي خارجی
ساختمان، متناسب با کاربري و ابعاد ساختمان در برابر گسترش حریق بـه خـارج از آن مقاومـت
نمایند.
کلیه تمهیدات لازم جهت دسترسی نیروهاي آتشنشانی به محل حریق در ساختمان در نظر گرفته
شود و راه رسیدن خودروها، وسایل و امکانات آتشنشانی به مجاورت ساختمان وجود داشته باشد.
همچنین براي دسترسی نیروهاي آتشنشانی به فضاهاي داخلی ساختمان مسیرهاي امن در نظـر
گرفته شود و به تناسب کاربري و ابعاد ساختمان، براي اسـتفاده نیروهـ اي آتـش نشـانی، امکانـات
اطفایی در داخل ساختمان پیشبینی گردد.
دامنه کاربرد این مبحث در تصرفهاي مسکونی/ آموزشی/ فرهنگی/ درمانی/ مراقبتی/ تجمعی/ اداري/
حرفهاي/ کسبی/ تجاري/ صنعتی/ انباري و ضوابط اختصاصی ساختمانهاي بلند میباشد.
1-1 -4 مبحث چهارم: الزامات عمومی ساختمان
